Την πλέον γνωστή ιστορία για την ανακάλυψη (ή ύψωση) του Τιμίου Σταυρού την έχουμε ακούσει όλες και όλοι, λίγο-πολύ. Η πανάξια μητέρα του ειδωλολάτρη Κωνσταντίνου, Ελένη, έψαχνε το σταυρό γύρω από το Γολγοθά, χωρίς αποτέλεσμα. Μέχρι που μια μέρα είδε έναν βασιλικό να φυτρώνει σ’ έναν σκουπιδότοπο.

Εκλαμβάνοντάς το ως θεϊκό σημάδι, η Ελένη έβαλε τους βαστάζους να σκάψουν στα σκουπίδια και ν’ αποκαλύψουν τα κομμάτια του Σταυρού. Γι’ αυτό και ο βασιλικός (το φυτό) θεωρείται όχι ακριβώς ιερό για την επίσημη θρησκεία, σημαντικός όμως για το τελετουργικό του εορτασμού του γεγονότος, κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου.

Αν τώρα που φρεσκάρετε στη μνήμη σας την ιστορία σας ακούγεται κάπως φολκλόρ, δε σας αδικώ. Διαβάστε το λοιπόν και μιαν άλλη εκδοχή.

Η Ελένη ήταν μια γυναίκα που κατά τη λαϊκή έκφραση «δε μάσαγε». Μεγαλωμένη στη φτώχεια και την κοινωνική καταφρόνηση, έφτασε να γίνει Βασιλομήτωρ. Ένθερμη χριστιανή, στήριξε την ακόμη τότε νεαρή θρησκεία ποικιλοτρόπως. Ένα από τα πολλά που έκανε ήταν να χτίσει ένα δίκτυο ναών κι εκκλησιών κατά τη διάρκεια της αναζήτησής της, από τη Ρώμη έως τα Ιεροσόλυμα. Ένα δίκτυο που χρησίμευσε τόσο για την ενίσχυση του χριστιανικού πνεύματος όσο και για παροχή πληροφοριών προς την Αυτοκρατορία.

Βλέποντας ότι με τις ανασκαφές δεν έκανε τίποτε, η Ελένη άρχισε να ψάχνει πληροφορίες κι έξω από το συνήθη κύκλο της. Μόλις έμαθε για μια οικογένεια που είχε ως καθήκον της τη φύλαξη του μυστικού σχετικά με το μέρος που βρισκόταν θαμμένος ο σταυρός, προσέγγισε έναν άντρα (μέλος της εν λόγω οικογενείας) και αρχικά του προσέφερε χρήμα και εύνοια για να της το αποκαλύψει. Όταν αυτός αρνήθηκε, τον πέταξε σ΄ έναν λάκκο χωρίς φαγητό και νερό, κάτω από τον καυτό ήλιο. Μέσα σε δυο μέρες όχι μόνο είχε ξεράσει τα πάντα, μέχρι και τη δολοφονία του Καποδίστρια είχε ομολογήσει.

Η σίγουρα όχι πολύ χριστιανική, εξόχως αποτελεσματική όμως αυτή μέθοδος, ήταν που χάρισε στην Ελένη μέσω του θετικού αποτελέσματος της έρευνάς της, τον τίτλο της Αγίας.